Fatma Aliye ve Sanatçı Bir Kadının Sosyal Statüsü – Gülçin Elif Yücel

Fatma Aliye, bir kadın olarak kendi yaşam tecrübesini ve sanatçı kimliğini, eserdeki Bedia karakteri üzerinden okuyucuya aktarma gayreti içerisindedir.

2009 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, dokuzuncu emisyon çerçevesinde (E9 serisi) 50 liralık banknotların arka yüzünde hokka, tüy kalem, kâğıt ve kitap gibi imgelerle birlikte Fatma Aliye Hanım’ın portresini de kullanmıştır. Fatma Aliye Topuz kimdir?

Osmanlı’da Tanzimat ile belirgin bir şekilde ortaya çıkan Modernleşme-Batılılaşma hareketleri, yüzyıllarca toplumsal yaşamdan soyutlanmış Osmanlı kadını için de bir ışık yakmıştır. Ancak Osmanlı toplumunun ataerkil aile yapısı ve İslam kültürü, toplumun kadına dayattığı yaşam standardının sınırlarını genişletmek adına oldukça zorlayıcı olmuştur. Fatma Aliye Hanım 1862’de Tanzimat Dönemi’nde doğmuş, kadın ve kadın sorunlarına ilişkin eserlerini ve yazılarını ise II. Abdülhamit döneminde vermiştir. Soyadı Kanunu’ndan sonra “Topuz” soyadını almıştır. Pek çok makale ve kitap yazmış, dönemin sosyal yardım projelerinde yer almıştır. Fatma Aliye Hanım’ın romancı kimliğini değerli kılan ilk olay şüphesiz kadının roman dünyasında ana kahraman olarak görünür hâle gelmesine yapmış olduğu katkılardır. Bu bağlamda Fatma Aliye hakkında yapılmış çalışmalar daha çok onun Osmanlı kadın hareketine katkısı ve bir “kadın” olarak yazarlığı üzerinde durmuştur. Kadının eğitimi, özgürlüğü, eş seçimi, iş hayatına girişi, İslamiyet’te ve Batılılaşma sürecinde kadının yeri gibi ana başlıklar üzerine çalışmıştır. Kadınlara destek olmak, toplumda kadını görünür kılmak adına özellikle romanlarında güçlü Osmanlı kadını karakterini öncelemiştir. Kadın sorunlarının çözümünde geleneklerin ve İslami pencerenin dışına çıkamamıştır. Toplumun modernleşmesi için kadının ihmal edilmemesi gerektiğini, çocukların yetişmesi için öncelikle kadının eğitiminin gerekliliğini savunmuştur.

Fatma Aliye Hanım’ın yetişmesinde büyük emeği olanlardan biri babası, ünlü devlet adamı, hukukçu, tarihçi bunun sağladığı imkânları da beraberinde getirmiştir. Kız çocuklarının konak eğitimi alması öncelikle üst sınıftan kültürlü, eğitimli, zengin ailelerin çocuklarına mahsustur. Bu sayede “Osmanlı entelektüel kadın tipi” de ortaya çıkmaya başlamıştır.