Alem”ler”İn Para Birimi: Bitcoin, Felsefe Tarihi, Zaman Ve Mekânda Bir Zihin Yolculuğu – Bora Tamer Yılmaz

1999 yapımı bilim kurgu filmi The Matrix1 , “gerçek”liği sorgulayan bir filmdir. Filmin senaryosu, değişik âlemlerde geçer. Ancak hangi âlem gerçek, hangi âlem sanal; izleyicinin yorumuna kalmıştır. Film, iyi kurgulanmış sahneleriyle “zaman ve mekân” kavramını sorgular. 1600’lü yıllarda insanlar zihinsel algılarını geliştirme arayışındaydı. Rene Descartes’in zihin boyutunu2 gündeme getirmesinin (Descartes, 1641) ardından David Hume, zamanın göreceliliğini3 ortaya attı (Hume, 1739). Ancak daha henüz zaman ve mekân aynı kavramda buluşamamıştı. Zira Isaac Newton, mekanik bir Dünya düzeninden yanaydı4 . Kütle çekimi, klasik seviyede maddenin hareketini tayin etmeye kadirdi (Newton, 1687). 1781 yılında Immanuel Kant, “zaman ve mekân” kavramını açıkça sorgulamaya başladı (Kant, 1781): Zaman ve mekân nedir? Kant, zaman ve mekânın varoluşunu zihnimize endekslemişti5 . Buna rağmen Kant, Hume’nin şüpheciliği ve gözlemciliğiyle yeteri kadar iyi anlaşamıyordu. Aslında Kant, Newton ile de yeteri kadar uyum sağlayamamıştı. Çünkü kendi kurduğu felsefi dünyasında olaylar önyargılara dayalı (“a priori”) gelişiyordu. Newton içinse zaman kendi başına var olabiliyordu. Yine de Kant, Newton gibi doğanın bilimsel ve mantıklı (rasyonel) yapısını savunduğu için mutlak bir zaman kavramından yanaydı. Kant’a göre alemin her yerinde zaman aynı anda akıyordu