Matematik, Ekonomi ve Toplum: Olasılık Teorisinin Gelişimini Edebi Romanlarda İzlemek – Şerif Yüksel

Öz

Bu çalışma, olasılık teorisinin tarihsel gelişimini ve bu teorinin ekonomik sistemler ile ticarete
olan etkisini ele almaktadır. Olasılık kavramının kökenleri, 17. yüzyılda Blaise Pascal
ve Pierre de Fermat’ın yazışmalarıyla modern matematiksel bir çerçeveye oturtulmuş; bu
teorinin ilk uygulamaları kumar problemleri ve adil bölüşüm üzerine geliştirilmiştir. Bu
bağlamda, rastgelelik kavramı üzerindeki geleneksel “Tanrısal irade” anlayışı terk edilmiş
ve öngörülemezliği matematiksel bir yaklaşımla değerlendiren yeni bir düşünce sistemi
benimsenmiştir. Olasılık teorisinin tarihsel gelişimi, yalnızca matematiksel değil, aynı zamanda
ticari ve ekonomik pratiklere de önemli katkılar sağlamıştır. Çalışma, Robinson
Crusoe, Şans Metresi, Muhteşem Gaudissart, Saatleri Ayarlama Enstitüsü ve Momo gibi
edebi eserler üzerinden, olasılık teorisinin tarihsel gelişimini toplumsal, ekonomik ve kültürel
yansımalarıyla birlikte ele almakta; özellikle mekanik saat kavramının ortaya çıkışıyla
birlikte şekillenen modern zaman ve risk algısının, finans, sigortacılık ve ticaret gibi alanlarda
nasıl etkiler yarattığını analiz etmektedir. Çalışma, olasılık teorisinin tarihsel kökenlerini
ve ekonomik-toplumsal yansımalarını analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Olasıklık Tarihi, Ekonomi, Edebiyat

Jel Kodu: A1, N0, Y3

Mathematics, Economics, and Society: Tracing the
Development of Probability Theory in Novels

Abstract

This study examines the historical development of probability theory and its impact on
economic systems and trade. The origins of probability can be traced back to the 17th
century, when Blaise Pascal and Pierre de Fermat formalized it within a mathematical framework
through their correspondence. Their initial applications focused on problems of
fair division and gambling. In this context, the traditional view of randomness as an expression
of “divine will” was abandoned, and a new perspective emerged, emphasizing the
mathematical analysis of unpredictability. The historical evolution of probability theory
has contributed significantly not only to mathematics but also to commercial and economic
practices. This study examines the historical development of probability theory through
literary works such as Robinson Crusoe, La Métaphysique de la Chance, The Illustrious
Gaudissart, The Time Regulation Institute, and Momo, considering its social, economic,
and cultural reflections. It particularly analyzes how the emergence of the mechanical clock
shaped modern conceptions of time and risk, and how these shifts influenced areas such
as finance, insurance, and trade. The study analyzes the historical origins of probability
theory and its economic and social implications.
Key Words: History of Probability, Economics, Literature
Jel Code: A1, N0, Y3,